Sinds de coronacrisis buitelen de onderwijsvernieuwingen over elkaar heen. Lesgeven op afstand vraagt namelijk heel andere vaardigheden. Toch? Dat weet docent onderwijskunde Tjip de Jong zo net nog niet.

‘Een leraar die zijn leerlingen wil leren rekenen met de stelling van Pythagoras, maakt meestal gebruik van instructie. Zij legt eerst uit hoe je de lange zijde van een driehoek berekent als je de rechtshoekzijden weet. Vervolgens doet ze een som voor. Daarna gaan de kinderen zelf aan de slag. Oefenen, herhalen en gezamenlijk fouten bespreken zijn hierin belangrijke stappen. Voor sommige een klassieke methode, maar deze vorm van onderwijs is uitermate effectief: ook wanneer iemand bijvoorbeeld moet leren hoe een stoma te plaatsen of bloed te prikken.

Beter verbeteren
Onderwijs speelde altijd al een rol in het leven van docent onderwijskunde Tjip de Jong, die ook werkt als onderzoeker, publicist en zelfstandig adviseur. ‘Mijn ouders zaten al in het onderwijs en tijdens mijn studie Bedrijfskunde gaf ik bijles op een particuliere school. Daar vroegen ze mij of ik ook les wilde geven. Dat was vijftien jaar geleden. Inmiddels heb ik promotieonderzoek gedaan naar innovaties, werk ik veel voor scholen en heb ik veel innovatieprocessen begeleid op het gebied van leren. Met de tijd zag ik dat er ook dingen zijn die al werken en die je wilt behouden. Denk aan multidisciplinair overleg, intervisie, werkend leren of collegiale consultatie.’

Opstapel-verslaving
Soms is innoveren heel logisch. ‘Bijvoorbeeld bij de ontdekking hoe sputum met een beademingsballon bij het hoesten beter te verwijderen. De zogeheten rapid release’, geeft De Jong als voorbeeld. ‘Maar veel innovaties maken geen verschil in de dagelijkse praktijk: van een nieuwe manier van lesgeven overgewaaid uit het buitenland tot het anders toetsen van geleerde lesstof. En qua inhoud komt er ongemerkt vaak steeds meer bij in het curriculum, maar gaat er niets af. Om opstapel-verslaving te voorkomen, is het belangrijk keuzes te durven maken.’

Lastige opdracht
Dat stelt docenten voor de lastige taak om in een vroeg stadium te zien welke ontwikkelingen eraan komen en na te denken over wat in het primaire proces van de opleiding thuishoort en wat extern kan. ‘Veel innovaties vinden plaats in de werkomgeving. Ook kunnen veel zorgmedewerkers generieke vaardigheden leren op de werkvloer. Je moet dan wel keuzes durven maken. Je kunt dit doen door de werkomgeving in te richten als leeromgeving en samen met de teamleider te bekijken wat collega’s op de werkplek kunnen leren.’

Magisch stappenplan
Er is geen magisch ‘7-stappenplan’ om die schifting te maken. ‘Managementboeken doen ons dat graag geloven, maar wees hier terughoudend in. Een gezonde kritische doet blik vaak al wonderen, merkt De Jong. ‘Leren doen we toch het beste door het te doen en niet door erover te praten. Zo kunnen zorgmedewerkers op het werk leren overleggen door steeds van voorzitter te rouleren of feedback leren geven door wekelijks samen terug te kijken op ervaringen. En soms mogen we ook best durven zeggen: ‘nee, hier gaan we nu even niets mee doen’, en de ontwikkelaars terug naar de tekentafel sturen.’

Roze bril
In zijn lezingen neemt Tjip de Jong deelnemers mee langs feiten en fabels over onderwijsvernieuwingen. ‘Behalve actuele inzichten over leren, krijgen docenten handvatten en voorbeelden om kritisch naar innovaties te kijken. Zo kunnen ze zelf bepalen waar ze wel en niet iets mee hoeven. En wanneer is innoveren dan verstandig, en wanneer is verbeteren beter?’ Gaan deelnemers daar wel iets van opsteken, als ‘doen’ toch beter is dan ‘praten’? ‘Zeker weten! Ik help om de roze bril af te zetten en nuchter te kijken naar wat zinvol én mogelijk is.’

Tekst: Naomi van Esschoten voor Bohn Stafleu van Loghum