Volgens Cathy van Beek moet duurzaamheid in opleidingen over 10 jaar het nieuwe normaal worden. ‘Als we de klimaatdoelen willen halen of liever de planeet willen helen, is er geen andere optie’, vertelt ze aan Leren voor Morgen. Daarom pleiten commissies als de CO2-assistent, MED-ZERO en de Geneeskundestudent al langere tijd voor klimaatonderwijs. ‘Het huidige aanbod is te vrijblijvend en beperkt. Klimaatonderwijs moet naar elke toekomstige zorgprofessional gebracht worden’, aldus Amber ten Buuren en Jonne Feitsma van de CO2-assistent.

Roepende in de woestijn

Deskundigen op het gebied van duurzaamheid in medisch onderwijs zien de afgelopen twee jaar een duidelijke kanteling. Vanuit studenten, onderwijsaanbieders en wetenschappers is er steeds meer vraag naar het integreren van Planetary Health in zorgopleidingen. ‘Eerst voelden zij zich een roepende in de woestijn. Inmiddels laten zowel zorgprofessionals als studenten zich horen’, vertelt LUMC-onderzoeker Eva Visser, die het onderzoek samen met Evelyn Brakema, Lea Wiggers en expertgroep GREENER uitvoerde. ‘Dat is belangrijk, want studenten zijn de onderwijsconsument.’

Ook politici vragen naar duurzaamheid in zorgonderwijs. Naar aanleiding van Kamervragen gaf het ministerie van VWS de opdracht om de stand van zaken van Planetary Health en duurzaamheid in medisch onderwijs in kaart te brengen. Daarvoor werden de acht grootste Nederlandse universitaire opleidingen in de gezondheidszorg – waaronder geneeskunde, farmacie, tandheelkunde en bewegingswetenschappen – bevraagd naar duurzaamheid in hun curricula. ‘Vervolgens hebben we gesprekken gevoerd met studenten, docenten, opleidingsdirecteuren en andere stakeholders. Daarin ging het over wat zorgprofessionals in hun opleiding over duurzaamheid hebben gemist, wat studenten verwachten van de onderwijsinstelling en wat opleidingsdirecteuren kunnen bieden en welke tools zij nodig hebben’, vertelt Visser. Het leidde tot een inventarisatie met een palet aan aanbevelingen en vervolgstappen. 

Intentie tot actie ontbreekt

Uit het onderzoek blijkt dat duurzaamheidsonderwijs momenteel nog nauwelijks voorkomt in universitair medisch onderwijs. Zo bleken slechts 6 van de 58 onderzochte onderwijsregelingen en curricula duurzaamheid te noemen. Visser noemt het huidige duurzaamheidsonderwijs speldenprikjes. Meer dan de helft van de respondenten gaf aan dat duurzaamheid al voorkomt in hun curriculum. ‘Maar dan blijft het beperkt tot ‘het wordt weleens genoemd’ in een keuzevak of college met een ander hoofdonderwerp.’ Wel zien de onderzoekers een groot draagvlak om duurzaamheidsonderwijs op korte termijn in te bedden. ‘De beweging van intentie tot actie is echter nog minder aanwezig.’

Als meest genoemde argument noemt Visser het overvolle curriculum. ‘Er moet al zoveel. Klimaat komt dan wel een keer. Daarbij komt dat duurzaamheid niet verplicht is, wat het extra lastig maakt om het prioriteit te geven.’ Ook een gebrek aan kennis, het leggen van de link tussen klimaat en gezondheid, waar te beginnen en financiën vormen barrières.

Formele bekrachtiging

Om duurzaamheid succesvol in te bedden, is formele bekrachtiging vereist in bijvoorbeeld het raamplan of eindtermen. Institutionalisering is een andere belangrijke randvoorwaarde. Als voorbeeld noemden de geïnterviewden de Radboud Universiteit, die duurzaamheid als onderwijsrichtlijn in alle opleidingen heeft opgenomen. Ook moet de kennis van docenten worden bijgespijkerd via trainingen en hoort duurzaamheid in medisch onderwijs prioriteit te krijgen. ‘Daardoor wordt het faciliteren van onderwijsontwikkeling met tijd en geld mogelijk.’

Verder is er veel behoefte aan een overzicht van de kennis over duurzaamheid en de initiatieven die er al zijn. ‘Daarmee kan van elkaar worden geleerd en kan samenwerking worden gezocht.’ Nauwe samenwerking tussen opleidingen in de gezondheidszorg met andere faculteiten binnen de universiteit die zich richten op klimaat, milieu en biodiversiteit is namelijk een andere cruciale randvoorwaarde.

Aanbevelingen

Uit de resultaten stelden de onderzoekers een agenda op met aanbevelingen voor vervolgstappen. Visser: ‘Mijn grootste aanbeveling is om ‘gewoon te starten’ door de kennis te gebruiken die er al is. Hetzij via een Green Team of groene commissie. Met de urgentie van de klimaatcrisis kunnen we ons niet permitteren te wachten tot er een nieuw vak staat.’ De meest genoemde manier om draagvlak te vergroten is dan ook door studenten, docenten en management te inspireren. Bijvoorbeeld middels inspiratiesessies, het delen van best practices en gezamenlijke gespreksvoering.

‘De volgende stap is het co-creëren van onderwijs.’ Daarbij kan gedacht worden aan het vervlechten van duurzaamheid in bestaand onderwijs. Bijvoorbeeld door luchtvervuiling te behandelen in een college over longgeneeskunde. Ook het instellen en subsidiëren van een duurzaamheidscoördinator voor onderwijs en onderzoek, het aanbieden van een massive open online course, het bijscholen van docenten en het faciliteren van landelijke onderwijsontwikkeling zijn belangrijke aanbevelingen. Daarnaast is het aan studenten en docenten van lijnonderwijs om een verdiepend vak te introduceren. ‘Daarna kan de uitrol beginnen en is het belangrijk dat opleidingsdirecteuren duurzaamheid formeel bekrachtigen door het op te nemen in de raamplannen en eindtermen en studenten hierop te toetsen.’ In de consolidatiefase is het vooral evaluatie van belang, het blijven bijscholen van docenten, de inzet van student-assistenten duurzaamheid en het behouden van duurzaamheidscoördinatoren.

Handreiking

De evaluatie kwam begin deze maand uit en is de eerste inventarisatie naar duurzaamheid in medisch onderwijs in Nederland. ‘Met dit rapport kunnen opleidingen aan de slag om duurzaamheid op te nemen in het curriculum en zijn toekomstige zorgprofessionals voorbereid op de toekomst’, aldus projectleider Evelyn Brakema. Dit voorjaar volgt een handreiking met een praktische leidraad hoe duurzaamheid concreet kan worden geïntegreerd in medisch onderwijs.

Door Laura van Elst, eerder geplaatst op Zorgvisie.nl