Prachtig geschreven opstellen en scripties zonder één spelfout: heeft de student hard gewerkt of het werk uitbesteed aan ChatGPT? ‘Sinds deze tool er is, maken veel studenten er inderdaad regelmatig gebruik van’, ziet docent en adviseur Barend Last, die veel schrijft en spreekt over onderwijsinnovatie, blended learning en AI. ‘Maar hulp is niet nieuw: er bestaat al jarenlang huiswerkbegeleiding en er zijn bureaus die complete scripties schrijven. De vraag is dus eigenlijk: sluiten de opdrachten die je geeft nog goed aan op je leerdoelen? AI dwingt docenten om het onderwijs te herzien.’

Druk op de knop

Als kind was Barend Last al geboeid door techniek. ‘Ik vond het leuk om websites te bouwen, te gamen en te hacken – op amateurniveau hoor,’, lacht hij. In zijn werk als basisschoolleraar zette hij zijn passie voor technologie in om zijn werk te vergemakkelijken. ‘Zo wilden de kinderen graag nieuwe plaatsen na de kerstvakantie. Het bleek een flinke puzzel om een nieuwe klasindeling te maken, tot ik online een ‘learning analytics’ hulpmiddel vond. Ik kon alle namen van de leerlingen invoeren en aangeven wie wel en niet naast elkaar wilden zitten. Met één druk op de knop rolde er een prima indeling uit. Dit scheelde me uren gepuzzel.’

Onderwijs-smoothie

Toen Last de overstap maakte naar lesgeven in het hoger onderwijs, ontdekte hij de kracht van blended learning. ‘Dat betekent niet alleen maar online onderwijs inzetten, maar het maken van een smoothie’, vertelt Last. ‘Je kiest de ingrediënten die leiden tot de beste blend voor jouw doelgroep en specifieke context. Als er nieuwe ‘ingrediënten’ bijkomen, zoals AI, is het zinvol om te kijken wat dit betekent voor jouw ‘recept’. Met de komst van Chat GPT is dat zelfs een must: die innovatie is zo disruptief dat die het onderwijs op zijn kop zet.’

Angst voor fraude

Dat betekent niet dat AI, ChatGPT of andere technologische hulpmiddelen een bedreiging hoeven zijn. ‘Ik zie zes oplossingsrichtingen om met nieuwe technieken om te gaan’, schetst Last. ‘Je kunt het negeren of verbieden, maar dat gaat niet werken. Een derde optie is om het te omzeilen, bijvoorbeeld door studenten opdrachten mondeling te laten doen of ze hun opdrachten met de hand te laten schrijven, in de klas. Ik denk echter dat dit op de lange termijn altijd niet houdbaar is: je hebt gewoonweg geen tijd om alle opdrachten mondeling te toetsen of beschikbare klaslokalen om alle opdrachten daar uit te voeren.’

Omarmen en omdenken

Andere mogelijke oplossingsrichtingen zijn omarmen, eromheen werken en omdenken. ‘Bij omarmen kun je denken aan dat studenten ChatGPT mogen gebruiken, maar het wel als bron of maker moeten vermelden in hun werk. Ook kun je eromheen werken, waarbij studenten de theorie moeten toepassen op een echte situatie: bijvoorbeeld een persoonlijke mening geven of kennis toepassen op een actuele casus. Maar wil je echt vooruitkomen, dan moet je nog een verder stap gaan en omdenken.’

Nieuwe leerdoelen

Daarmee bedoelt Last teruggaan naar de leerdoelen en opnieuw kijken naar de samenhang met activiteiten en toetsen. ‘Vaak zijn leerdoelen niet meer passend nu AI op steeds meer domeinen zijn intrede doet. ‘De praktijk vraagt om studenten die kunnen werken met AI: denk maar aan AI als diagnostisch instrument die foto’s beoordeelt of die wordt ingezet als chatbot bij patiëntencommunicatie. Ook is toetsen als afsluiting van het leerproces niet altijd de beste manier. Kennis blijft belangrijk, maar de manier waarop studenten die kennis vergaren verandert, net als de manier van toetsen.’

Verkleed als Napoleon

Heeft hij daar een voorbeeld van? ‘Een geschiedenisles over Napoleon voor basisschoolleerlingen kan ik inrichten door leerlingen een tekst te laten lezen en vragen te beantwoorden. Dat vinden ze oersaai. Maar ik kan ook verkleed binnenkomen en vragen: wie ben ik, en wat zou je van mij willen weten? De antwoorden kan ik sinds ChatGPT laten geven door een AI-chatbot van Napoleon. Vervolgens maak ik de omslag: kloppen die antwoorden wel? De leerlingen kunnen daarna met mij de informatie toetsen en naar de waarheid zoeken via andere, betrouwbare bronnen. Op deze manier gaan ze actief aan de slag en maken ze sterkere verbindingen in hun hoofd over deze materie.’

Stem naar keuze

Tot slot: AI vraagt van docenten om hun onderwijs aan te passen. ‘Dat kost tijd en inspanning, maar het levert je ook veel op’, voorspelt Barend Last. ‘Je ontdekt zelf ook nieuwe dingen die je werk kunnen vergemakkelijken. Ik werk bijvoorbeeld met een tool waarmee ik een tekst met een paar klikken omzet in een podcast: AI maakt er een script van en zorgt voor een ingesproken tekst met een stem naar keuze. Dat maakt het voor mij minder tijdrovend. Ook wordt gewerkt aan AI-tools die de eerste beoordeling doen van een schrijfopdracht of van een mondelinge toets die eerst is omgezet in tekst. Daarmee is de werkdruk te verlagen. Of de docent uiteindelijk wordt vervangen door AI? Welnee. Maar wel door mensen die beter met AI kunnen werken dan zij.’

Tekst: Naomi van Esschoten