Als je naar de evolutie kijkt, dan leren mensen onder andere door na- en mee te doen. Dat begint al bij kinderen die hun ouders imiteren en op die manier (onbewust) kennis vergaren. Deze manier van kennisoverdracht, het informele leren, heeft altijd bestaan.

Juist het formele leren is van een veel kortere datum, vertelt Lia Fluit, hoofd Research Learning and Education aan de Radboudumc. ‘In de jaren 70 was formeel leren, dus kennis opdoen in het klaslokaal of via andere nascholingsactiviteiten, de norm. Informeel leren had veel minder aanzien.’ Onderzoek van antropoloog Jean Lave uit 1977 bracht een kentering teweeg en onderstreepte de kracht van informeel leren. ‘Zij observeerde onder meer hoe kleermakers in Afrika opgeleid worden’ licht Fluit toe. ‘Dat gebeurt vooral door veel te kijken naar andere professionals, door mee te doen en te leren van fouten. Bovendien konden die leerlingen na hun opleiding niet alleen kleermaken maar ook rekenen, boekhouden, onderhandelen en een zaak runnen.’

Feedback nieuwkomers

Dat informeel leren een krachtig instrument is, is ook tot de zorg doorgedrongen. Werkplekleren is in opkomst en Fluit is daar blij mee. Wel vindt ze dat die kennis beter benut kan worden dan nu vaak het geval is. Informeel leren gebeurt grotendeels onbewust. Word je je er wel bewust van en praat je erover met elkaar, dan kun je veel grotere stappen zetten, meent ze.
Vraag bijvoorbeeld eens aan een nieuwkomer hoe die het werkklimaat in de organisatie ervaart, is een van de adviezen van Fluit. ‘Vraag eens wat de nieuwe medewerker van het leerklimaat vindt. Hoe mensen met elkaar omgaan, wie met wie samenwerkt en wat hem of haar is opgevallen. En gebruik die feedback dan ook. Vooral omdat een nieuwkomer misschien nog denkt: wat vreemd hoe ze dat hier doen. Maar na een tijdje die werkwijze gewoon overneemt. Terwijl dat misschien wel niet de juiste manier is. Een van de minpunten van onbewust informeel leren, is immers dat je ook de verkeerde dingen van elkaar kunt overnemen.’

Check werkroosters

Fluit adviseert ook om de (zorg)processen in de organisatie eens goed onder de loep te nemen. Wil je dat verpleegkundigen en artsen van elkaar leren? Check dan de werkroosters en zorg dan dat ze elkaar ook daadwerkelijk (kunnen) ontmoeten. Wat Fluit en haar mede-onderzoekers bijvoorbeeld zien is dat artsen, verpleegkundigen en soms ook co-assistenten vaak aparte kamers hebben waardoor de conversatie weinig kans heeft om op gang te komen. ‘Bekijk ook eens hoe de patiëntenzorg is georganiseerd’ vervolgt Fluit. ‘En wie er bij de complicatiebesprekingen zit. Ga na of je alle mogelijkheden die er in de organisatie zijn om van elkaar te leren wel genoeg benut.’

Co-assistenten in buitenring

Leren op de werkplek heeft verder veel van doen met je kwetsbaar (durven) opstellen. Vragen durven stellen als je iets niet weet of om hulp vragen als je onzeker bent. Een veilig leerklimaat is daarvoor een essentiële voorwaarde. Fluit geeft een voorbeeld van een zorgomgeving die juist niet uitnodigde tot participeren en leren. In een van de ziekenhuizen waar haar team onderzoek deed, zaten de artsen en de specialisten tijdens patiëntbesprekingen in de binnenste kring om de tafel heen. In een buitenring daaromheen zaten de huisartsen in opleiding en de co-assistenten. De onderzoekers vroegen de huisartsen in opleiding wat het met hen deed om op deze manier gepositioneerd te worden. Fluit: ‘Het antwoord was onder meer dat ze het gevoel hadden er niet bij te horen. Een dat heeft een enorme impact op het leren. Een dergelijke setting nodigt niet uit tot deelnemen aan discussies, samen sparren en vragen stellen. Als je je als team daarvan bewust bent, dan kun je er iets aan doen.’

Eigen fouten bespreken

Wil je leerlingen en medewerkers stimuleren om zich kwetsbaar op te stellen, dan zullen ook team- en opleiders het goede voorbeeld moeten geven. Durf als team- en opleider eigen fouten te bespreken, stelt Fluit. En vraag feedback over je eigen handelen aan leerlingen en medewerkers. ‘Dat geeft anderen enorm veel ruimte om ook te kunnen en durven vragen en dus te leren.’
Fluit geeft een voorbeeld van hoe een kwetsbare opstelling kan leiden tot betere leerresultaten. ‘Neem een co-assistent die bij een gesprek tussen een arts en een patiënt zit dat niet lekker loopt. Zeg je daar als arts achteraf niets over, dan denkt die co-assistent wellicht: zo gaat dat hier blijkbaar. Maar zeg je als opleider: “Ik was niet helemaal tevreden over dit gesprek. Hoe vond jij het gaan?” Dan ontstaat er een wezenlijk gesprek waar beiden veel van opsteken.’

Geschreven door: Sigrid Starremans.

Meer over opleiden & ontwikkelen in de zorg? Bekijk ons kenniscentrum voor opleiden & ontwikkelen.

Artikelen over opleiden & ontwikkelen in de zorg in jouw mailbox? Meld aan voor onze nieuwsbrief voor leerhuizen in de zorg.