De rol van de docent verandert wanneer studenten leren om zelfstandig hun leerproces vorm te geven. Zelfgestuurd leren betekent niet alleen zelfstandig werken, maar ook het plannen, monitoren, bijsturen en evalueren van leeractiviteiten. Dit vraagt om specifieke vaardigheden van studenten én gerichte ondersteuning van docenten.

Wat houdt zelfgestuurd leren in?

Zelfgestuurd leren betekent dat studenten zelf bepalen wat ze willen leren, hoe ze dat aanpakken, en hoe ze hun vorderingen beoordelen. Daarbij gebruiken ze verschillende soorten leerstrategieën:

Cognitieve strategieën

Deze helpen studenten om informatie te verwerken. Denk aan het leggen van verbanden, samenvatten, toepassen of analyseren van leerstof.

Metacognitieve strategieën

Hierbij draait het om het plannen van het leerproces, het bewaken van de voortgang en het reflecteren op het resultaat. Studenten leren zichzelf vragen te stellen zoals: “Wat is mijn doel?”, “Ben ik op de goede weg?” en “Wat kan ik verbeteren?”

Motivationele en affectieve strategieën

Deze strategieën zijn gericht op motivatie, doorzettingsvermogen en zelfvertrouwen. Studenten die begrijpen waarom een taak waardevol is, zijn vaker gemotiveerd om deze af te ronden.

Waarom is zelfgestuurd leren belangrijk?

Zelfgestuurd leren draagt bij aan betere leerprestaties, meer motivatie en een groter vermogen om zelfstandig te functioneren — binnen én buiten de school. Het ondersteunt het principe van een leven lang leren en sluit aan bij de eisen van de arbeidsmarkt, waar initiatief en aanpassingsvermogen steeds belangrijker worden.

Voorwaarden voor zelfgestuurd leren

De student

Niet iedere student is direct in staat om zelf het leerproces aan te sturen. Leeftijd, ervaring en het vermogen om te reflecteren spelen hierbij een rol. Daarom is ondersteuning vanuit de docent onmisbaar.

De docent

De begeleiding van de docent is bepalend. Als een docent alles controleert, krijgt de student geen ruimte om te oefenen met zelfstandigheid. Omgekeerd kan een gebrek aan structuur juist leiden tot onzekerheid en afhaken.

Wat kan de docent doen?

Keuzes aanbieden

Laat studenten kiezen uit verschillende leertaken of onderwerpen. Hierdoor ervaren ze meer eigenaarschap en wordt hun motivatie gestimuleerd.

Leerstrategieën aanleren

Integreer instructie over leerstrategieën in het onderwijs. Doe dit aan de hand van voorbeelden, hardop denken (modeling) en hints die studenten aanmoedigen om strategisch te werken.

Procesgerichte feedback

Feedback moet gericht zijn op het leerproces, niet alleen op het eindresultaat. Geef aanwijzingen waarmee studenten hun aanpak kunnen verbeteren en laat merken dat je vertrouwen hebt in hun leervermogen.

Geleidelijke overgang van sturing

Begeleid studenten in stappen naar meer zelfstandigheid. Begin met gezamenlijke verantwoordelijkheid en bouw dit uit naar volledige regie door de student. Herhaal leerstrategieën in verschillende contexten zodat transfer mogelijk wordt.

Praktische hulpmiddelen

Modeling en hints

Modelvoorbeelden (zoals video’s of demonstraties) en gerichte vragen helpen studenten om leerstrategieën toe te passen. Een hint als “Wat weet je al over dit onderwerp?” kan veel effectiever zijn dan een directe uitleg.

Checklists

Laat studenten reflecteren op hun keuzes door middel van vragen als: “Hoe moeilijk vond je de vorige taak?” en “Wat verwacht je van de volgende stap?” Dit bevordert bewustwording en zelfinzicht.

Online ondersteuning

Digitale leeromgevingen of tutorprogramma’s kunnen studenten helpen bij het inschatten van hun niveau en het plannen van leeractiviteiten. Dit kan aanvullend werken op de begeleiding van de docent.

Valkuilen en aandachtspunten

• Overschatting: Studenten kiezen soms te moeilijke taken. Een realistische inschatting vraagt oefening en begeleiding.
• Beperkte overdracht: Vaardigheden die in één vak zijn geleerd, worden niet automatisch toegepast in een ander vak. Bewuste herhaling en toepassing zijn nodig.
• Beperkte ervaring van docenten: Niet elke docent is getraind in het begeleiden van zelfgestuurd leren. Professionalisering is daarom belangrijk.

Voorwaarden op schoolniveau

Zelfgestuurd leren vereist niet alleen inzet van de individuele docent, maar ook van de school als geheel:

• Flexibele leeromgevingen: Ruimte voor zelfstandig werken en variatie in lestijden.
• Samenwerking tussen docenten: Het delen van ervaringen en materialen versterkt de aanpak.
• Tijd voor voorbereiding: Het begeleiden van zelfgestuurd leren vraagt andere voorbereiding dan klassikale instructie.

Tot slot

Zelfgestuurd leren ontwikkelt zich over een langere periode en vraagt een zorgvuldige opbouw van vaardigheden. Door ondersteuning, ruimte voor oefening en gerichte feedback kunnen docenten hun studenten stap voor stap begeleiden naar meer eigenaarschap over hun leren. Dit draagt niet alleen bij aan betere leerprestaties, maar ook aan de ontwikkeling van zelfstandige, veerkrachtige beroepsbeoefenaars.