Iedere docent komt vroeg of laat in aanraking met lastig gedrag van studenten. Wat vaak begint met ogenschijnlijk onschuldige weerstand, kan uitmonden in spanningen of conflicten. Het herkennen van gedrag, bepalen van je doel en daar bewust naar handelen, helpt om situaties beheersbaar te houden. Dit artikel biedt praktische handvatten om met verbaal lastig gedrag om te gaan, zonder fysieke dreiging.

Veelvoorkomende valkuilen

Wanneer spanning oploopt, verliezen docenten soms het overzicht. Daardoor ontstaat het risico dat je op de verkeerde manier reageert. Enkele herkenbare valkuilen zijn:

• Boosheid verwarren met agressie en te streng begrenzen, wat de situatie verergert.
• Niet herkennen van grensoverschrijdend gedrag en het onbewust toestaan.
• Vasthouden aan regels zonder ruimte voor contact, wat bijdraagt aan verdere escalatie.

Door alert te zijn op deze reflexen, kun je lastige situaties beter inschatten en beïnvloeden.

Drie stappen bij het beïnvloeden van gedrag

Stap 1: Herkennen van je eigen spanning

Een verhoogd stressniveau maakt het lastiger om rustig en doelgericht te reageren. Zorg ervoor dat je jezelf kalmeert, zodat je helder kunt blijven nadenken.

Stap 2: Gedrag inschatten en doel bepalen

Let op wát de student doet of zegt. Is het redelijke weerstand, emotionele uiting of grensoverschrijdend gedrag? Afhankelijk van je inschatting kies je een passend doel: meebewegen, begrenzen of ruimte geven.

Stap 3: Bewust handelen

Kies je woorden en houding doelgericht. Blijf kalm en consequent. Als een aanpak niet werkt, stuur dan bij. De kwaliteit van je reactie bepaalt in grote mate de uitkomst.

Herkenbare gedragsniveaus en passende reacties

Redelijk en meewerkend gedrag

Studenten luisteren of werken mee. Er is sprake van normaal klascontact. Als docent kun je je richten op de inhoud van de les.

De student wil een uitzondering

Soms wil een student iets dat niet kan. De discussie start vaak met: “Ja, maar…”. Dit is rationele weerstand, zonder emotie. Herken dat het om een wens gaat en blijf duidelijk zonder te vervallen in argumenten.

Wat werkt:

• Vat de wens samen: “Je wilt eerder weg vanwege training.”
• Herhaal je besluit: “Toch gebruiken we het hele lesuur.”
• Laat een stilte vallen. Zo krijgt de boodschap tijd om te landen.

Wat je beter kunt vermijden:

• Doorgaan met argumenteren.
• Terugvallen op regels als enig motief (“Dat zijn nu eenmaal de regels”).

Emotioneel gedrag

Emoties maken dat een student minder goed luistert. De focus ligt op wat hem of haar raakt. Dit kan variëren van frustratie tot verdriet.

Herkenbare signalen:

• Klachten over oneerlijkheid of regels.
• Terugtrekgedrag of boze reacties op ‘jullie’ of ‘ik’.

Wat werkt:

• Benoem wat je ziet: “Ik zie dat dit je raakt.”
• Herhaal kernwoorden of zinnen van de student.
• Geef eventueel een time-out: “Ga even iets drinken en kom straks terug.”

Valkuil:

• Te snel teruggaan naar de inhoud. Laat ruimte voor gevoel vóór je weer richting structuur gaat.

Grensoverschrijdend of agressief gedrag

Sommige uitspraken of gedragingen zijn niet acceptabel. Denk aan beledigingen, intimidatie of seksueel getinte opmerkingen. Dit gedrag is persoonlijk gericht.

Wat werkt:

• Benoem concreet wat je hoort of ziet: “Je noemt me een klootzak.”
• Gebruik een ik-boodschap: “Dat gaat me te ver. Ik wil dat je daarmee stopt.”
• Geef een keuze: stoppen of melden.

Belangrijk:

• Vermijd vaag taalgebruik als “normaal doen” of “fatsoenlijk blijven”.
• Bespreek als team waar de grenzen liggen en hoe je daarop reageert.

Afbakening: Gewelddadig gedrag

Bij fysiek geweld of dreiging is veiligheid het uitgangspunt. Dat vraagt om andere maatregelen, die buiten de scope van dit artikel vallen. Voor die situaties is aanvullende expertise nodig.

Tot slot

Door gedrag zorgvuldig te observeren, het juiste doel te kiezen en rustig te handelen, kun je als docent invloed uitoefenen op lastige situaties in de klas. Duidelijkheid, kalmte en samenwerking binnen het team vormen de basis voor een veilig leerklimaat.