Groepsfasen van Tuckman: een hulpmiddel voor opleiders in de zorg

De groepsfasen van Tuckman beschrijven hoe een groep zich ontwikkelt van een verzameling individuen tot een samenwerkend team. Dit model biedt een helder kader dat opleiders in de zorg kunnen gebruiken om groepsprocessen te begrijpen en te begeleiden. Groepen doorlopen doorgaans vijf fasen: forming, storming, norming, performing, en adjourning.

Wat houden de groepsfasen in?

1. Forming: Oriëntatie en kennismaking

In deze eerste fase leren groepsleden elkaar kennen. De sfeer is doorgaans beleefd en aftastend, omdat leden nog onzeker zijn over hun rol en de groepsdynamiek. In een opleidingscontext in de zorg, zoals bij coassistenten of verpleegkundestudenten, is het belangrijk om duidelijke doelen en verwachtingen te schetsen. Een opleider kan hier een sturende rol aannemen om een veilige omgeving te creëren waarin iedereen zich kan uitspreken.

2. Storming: Conflicten en meningsverschillen

Tijdens de stormingfase ontstaan spanningen, omdat groepsleden hun eigen standpunten, verwachtingen en werkwijzen duidelijker naar voren brengen. Conflicten kunnen betrekking hebben op taakverdeling, leiderschap of samenwerking. Voor opleiders in de zorg is dit een cruciale fase om in te grijpen: leren omgaan met conflicten en het ontwikkelen van professionele communicatievaardigheden zijn essentieel voor het functioneren in de praktijk.

3. Norming: Samenwerking en afspraken

In deze fase beginnen groepsleden gezamenlijke normen en werkafspraken te ontwikkelen. Rollen worden duidelijker, en de focus verschuift naar samenwerking. Voor zorgopleiders is dit het moment om te benadrukken hoe een gedeelde visie en goede communicatie leiden tot betere patiëntenzorg. Reflectie op groepsprocessen kan hier helpen om een hechte samenwerking te bevorderen.

4. Performing: Presteren als een team

De groep functioneert als een geïntegreerd team. Leden werken efficiënt samen en hebben vertrouwen in elkaars capaciteiten. In de zorg is dit de fase waarin teams bijvoorbeeld complexe casuïstiek kunnen bespreken of samenwerken in simulatie-oefeningen die lijken op reële praktijkervaringen. Opleiders kunnen hier coachen op verfijning van vaardigheden en interprofessionele samenwerking.

5. Adjourning: Afscheid en reflectie

Wanneer de taak is afgerond, wordt de groep opgeheven. Deze fase biedt een kans voor evaluatie en reflectie op het leerproces. Zorgopleiders kunnen deze stap gebruiken om successen te bespreken en individuele groei te benoemen, wat bijdraagt aan de professionele ontwikkeling van de deelnemers.

Toepassingen van Tuckman’s model in de zorg

Het model van Tuckman kan in de zorgsector worden toegepast in verschillende leersituaties, zoals:

• Teamtrainingen: Het begrijpen van groepsfasen helpt opleiders bij het begeleiden van teams tijdens simulaties of praktijkstages.
• Conflicthantering: Door te herkennen in welke fase een groep zit, kunnen conflicten effectiever worden opgelost.
• Reflectie en evaluatie: Het model biedt een gestructureerde manier om leerprocessen te analyseren en verbeterpunten te identificeren.

Door het model te integreren in opleidingspraktijken kunnen zorgprofessionals beter worden voorbereid op de dynamiek van multidisciplinaire teams, een cruciaal onderdeel van de moderne zorg.

Tuckman’s model en intergenerationele samenwerking in de zorg

De samenwerking tussen Generatie Z (studenten) en werkbegeleiders (vaak oudere generaties zoals Gen X of Babyboomers) in de zorg kent unieke uitdagingen door verschillen in werkstijlen, waarden en verwachtingen. Het model van Tuckman biedt een nuttig kader om deze samenwerking beter te begrijpen en te optimaliseren.

Forming: Oriëntatie tussen generaties

In de formingfase brengt iedere generatie zijn eigen perspectieven en werkethos mee. Studenten uit Generatie Z hechten vaak aan duidelijke structuur, feedback en het gebruik van technologie. Oudere generaties hebben doorgaans een diepere praktijkervaring en werken vanuit gevestigde routines. Voor een effectieve start is het belangrijk dat werkbegeleiders aandacht besteden aan het scheppen van een open en veilige omgeving waarin studenten zich durven uitspreken. Tegelijk kunnen studenten leren om respect te tonen voor de ervaring en aanpak van hun begeleiders.

Storming: Omgaan met generatieverschillen

Tijdens de stormingfase kunnen generatieverschillen leiden tot wrijving. Gen Z-studenten verwachten bijvoorbeeld snelle feedback en ruimte voor eigen inbreng, terwijl oudere begeleiders wellicht meer hiërarchisch of gestructureerd werken. Dit kan frustraties veroorzaken, zoals ongeduld bij studenten of weerstand bij begeleiders. Opleiders kunnen in deze fase ondersteunen door generatietrainingen te organiseren en de focus te leggen op gedeelde doelen, zoals het welzijn van de patiënt. Het bespreken van ieders communicatiestijl en verwachtingen kan helpen om misverstanden te voorkomen.

Norming: Naar gedeelde normen en respect

In de normingfase beginnen beide generaties hun samenwerking beter af te stemmen. Studenten leren profiteren van de ervaring en kennis van hun begeleiders, terwijl werkbegeleiders de frisse ideeën en technologische vaardigheden van studenten waarderen. Deze fase is een goed moment om gezamenlijke werkafspraken te maken die tegemoetkomen aan beide generaties, bijvoorbeeld door een balans te zoeken tussen gestructureerde supervisie en ruimte voor innovatie.

Performing: Intergenerationeel teamwork

Wanneer de samenwerking echt op gang komt, kan een intergenerationeel team excelleren. Studenten brengen nieuwe perspectieven en technologievaardigheden in, terwijl begeleiders zorgen voor context en diepgang vanuit hun ervaring. Dit komt vooral tot uiting in complexe zorgsituaties, waar beide generaties elkaar kunnen aanvullen. Het Tuckman-model kan opleiders helpen om te sturen op deze synergie en de focus te houden op de kracht van diversiteit binnen het team.

Adjourning: Reflectie en leren van elkaar

Bij het afronden van een samenwerking, zoals na een stage of project, biedt de adjourningfase een kans voor wederzijdse reflectie. Studenten kunnen waardevolle lessen meenemen over professionele samenwerking, terwijl begeleiders inzicht kunnen krijgen in hoe jongere generaties de zorgsector benaderen. Evaluaties die generatiedynamiek expliciet bespreken, helpen beide partijen om effectiever samen te werken in de toekomst.

Sekse en groepsontwikkeling

Onderzoek naar seksehomogene en -heterogene groepen

Studies wijzen op verschillen in groepsontwikkeling afhankelijk van de samenstelling:

• Homogene vrouwengroepen doorlopen de formingfase vaak sneller dan mannelijke of gemengde groepen. Dit kan bijdragen aan een snellere cohesie.
• Gemengde groepen profiteren van een balans tussen interactief en analytisch gedrag. Dit versterkt groepsprestaties.

Onderzoek van Prytherch et al. (2012) en Fenwick & Neal (2001) toont dat gemengde groepen vaak beter presteren door complementaire vaardigheden van mannen en vrouwen.

De rol van de docent

Volgens Hattie (2012) is de kwaliteit van de docent belangrijker dan groepssamenstelling. Een stimulerende leeromgeving en goede instructie dragen sterker bij aan groepsontwikkeling dan demografische factoren zoals sekse.

Kritiek op Tuckman’s model

Hoewel breed toegepast, heeft Tuckman’s model beperkingen. Het houdt weinig rekening met groepssamenstelling en niet-lineaire processen. Daarnaast is het oorspronkelijk ontwikkeld voor therapeutische groepen, wat de toepasbaarheid in onderwijs- en zorgcontexten bemoeilijkt.

Aanbevelingen voor opleiders

• Homogene groepen inzetten in specifieke vakken: Bijvoorbeeld in ICT-onderwijs om het zelfbeeld van meisjes te versterken.
• Gemengde groepen gebruiken voor algemene doeleinden: Deze weerspiegelen de diversiteit van de werkvloer en bevorderen groepsprestaties.
• Focus op instructiekwaliteit: Onafhankelijk van groepssamenstelling blijft dit de belangrijkste factor voor succesvol onderwijs.
• Faciliteer dialoog: Organiseer sessies waarin generaties elkaars werkstijlen en verwachtingen bespreken.
• Haal het beste uit verschillen: Stimuleer studenten om technologie en innovatie te introduceren, en laat begeleiders hun ervaring delen als een waardevolle bron van kennis.
• Begeleid conflicten: Gebruik het stormingproces om te leren omgaan met generatieverschillen, in plaats van deze te vermijden.

Veelgestelde vragen

1. Hoe kan een opleider het beste omgaan met groepsconflicten in de stormingfase?
Groepsconflicten kunnen positief zijn als ze worden begeleid. Stimuleer open communicatie en duidelijke afspraken over samenwerking.

2. Welke factoren zijn belangrijker dan sekse bij groepsontwikkeling?
Persoonlijkheidskenmerken, de kwaliteit van instructie en de rol van de docent hebben doorgaans meer invloed op groepsdynamiek dan sekse.

3. Kunnen groepen altijd alle fasen van Tuckman doorlopen?
Niet altijd. Sommige groepen vallen terug naar eerdere fasen of bereiken de performingfase niet door gebrek aan cohesie of begeleiding.