Wat is actief leren?

Actief leren verwijst naar onderwijsvormen waarbij studenten zelf actief betrokken zijn bij hun leerproces. In plaats van passief luisteren of consumeren van kennis, worden zij gestimuleerd om vragen te stellen, verbanden te leggen, samen te werken en zelf na te denken over de lesstof. Studenten worden zo mede-eigenaar van hun eigen leerproces.

De grondslag van actief leren ligt in het constructivisme: het idee dat leren ontstaat doordat studenten voortbouwen op hun bestaande kennis. Nieuwe informatie wordt geïntegreerd in wat ze al weten, waardoor diepgaand begrip ontstaat. In een sociaal constructivistische benadering gebeurt dit leren bovendien in interactie met anderen.

Waarom actief leren?

Meer betrokkenheid en motivatie

Als studenten actief deelnemen aan de les, neemt hun betrokkenheid toe. Ze maken sneller de koppeling tussen wat ze al weten en nieuwe lesstof. Deze verbinding draagt bij aan begrip én het beter onthouden van informatie. Bovendien ontstaat er meer ruimte voor samenwerking, wat het groepsgevoel versterkt en zorgt voor een inclusieve leeromgeving waarin iedere student mee kan doen.

Vaardigheden voor later

Actief leren ondersteunt het ontwikkelen van vaardigheden die relevant zijn binnen en buiten het onderwijs. Denk aan samenwerken, initiatief nemen, informatie organiseren en communiceren. Door actief met leerstof om te gaan, oefenen studenten deze vaardigheden op een natuurlijke manier.

Inzicht in leerproces

Een ander voordeel van actief leren is dat het mogelijkheden biedt voor tussentijdse toetsing. Studenten krijgen sneller zicht op hun eigen leerproces en kunnen bijsturen waar nodig. Als docent zie je bovendien sneller waar extra uitleg of ondersteuning nodig is.

Activerende werkvormen inzetten in de klas

Actieve leeractiviteiten hoeven niet ingewikkeld te zijn. Er zijn eenvoudige vormen waarmee je al snel impact kunt maken. Denk aan:

• Woordkaartjes en kernwoorden: Studenten selecteren belangrijke begrippen en leggen die aan elkaar uit.
• Oefentoetsen en opdrachten: Zelftoetsing helpt bij het verankeren van kennis.
• Cornell-methode of braindumps: Studenten structureren en reproduceren de leerstof in hun eigen woorden.
• Woordwebben en schema’s: Visuele verwerking helpt bij het organiseren en koppelen van informatie.

Deze werkvormen sluiten aan bij het zogenoemde SOI-model van Richard Mayer, dat beschrijft hoe kennis wordt opgeslagen in het geheugen: studenten selecteren, organiseren en integreren informatie.

Stappenplan voor integratie in je onderwijs

Je hoeft je cursus niet volledig te herschrijven om actief leren te integreren. Een gerichte aanpak in enkele stappen volstaat:

1. Leerdoelen bepalen

Breng helder in kaart wat studenten moeten kennen en kunnen na afloop van het vak.

2. Tussentijdse toetsmomenten inbouwen

Gebruik formatieve toetsen of opdrachten om voortgang te meten en bij te sturen.

3. Passende leeractiviteiten ontwerpen

Kies werkvormen die aansluiten bij je doelen en die studenten uitdagen om actief met de stof aan de slag te gaan.

4. Verbinden met de belevingswereld van studenten

Zorg dat opdrachten en voorbeelden herkenbaar zijn en betekenis hebben in de context van de student.

Veelvoorkomende uitdagingen en hoe je ze aanpakt

Bij de overstap naar een actiever lesmodel kun je tegen obstakels aanlopen. Studenten kunnen bijvoorbeeld weerstand bieden als ze deze manier van werken niet gewend zijn, of het lastig vinden om open opdrachten uit te voeren.

Onderzoek wijst uit dat uitleg over het waarom van actief leren en goede begeleiding door de docent de acceptatie vergroot. Laat studenten zien hoe ze bijvoorbeeld kernwoorden kunnen selecteren of een woordweb opzetten. Geef ruimte om te oefenen, fouten te maken en ervan te leren.

Onderwijsomgeving zonder alleen maar afvinken

In een leeromgeving die gericht is op betrokkenheid, draait het niet om het simpelweg uitvoeren van opdrachten. Studenten leren dat fouten maken erbij hoort, dat leren soms rommelig is en dat herzien van werk tot beter inzicht kan leiden. Door dit normaal te maken, ontstaat ruimte voor nieuwsgierigheid en verdieping.

Geef studenten de ruimte om het leerproces serieus te nemen: niet door alles voor te kauwen, maar door ruimte te bieden voor eigen denken, vragen en ideeën. Zo werk je toe naar studenten die niet alleen antwoorden reproduceren, maar begrijpen wat ze leren en waarom het ertoe doet.

Tot slot

Actief leren vraagt om tijd, aandacht en vertrouwen in studenten. Het doel is niet alleen dat ze de leerstof beheersen, maar ook dat ze leren nadenken, samenwerken en hun eigen leerproces begrijpen. Door werkvormen te kiezen die hierbij aansluiten en een lesklimaat te creëren waarin ruimte is voor groei, leg je als docent de basis voor duurzame ontwikkeling bij studenten.