Bij de opleiding geneeskunde in Maastricht maken de studenten vóór hun co-schappen een startdocument waarin ze hun doelen opschrijven voor deze leerperiode. Ze bespreken die doelen ook met elkaar, weet Derk Bransen, onderzoeker en co-creatie manager EducationLab bij de Universiteit van Maastricht. ‘Je ziet dat ze kort en pragmatisch met elkaar communiceren. “Welke doelen heb jij? Wat heb jij opgeschreven? Wat ga jij de komende blokken doen?”’ Maar wat je zou moeten willen als opleiding is dat ze daar veel diepgaander met elkaar over in gesprek gaan, meent hij. ‘En elkaar dus vragen stellen als: “Waarom heb je daar voor gekozen?” En: “Hoe denk je dat voor elkaar te krijgen?”

Masterclass

Als opleiding kun je daarop inzetten en de studenten steuntjes in de rug bieden om die diepgaande gesprekken ook daadwerkelijk te voeren. Voor Bransen is het een voorbeeld van zelfregulerend leren, een onderwerp waar hij zich de afgelopen jaren in heeft verdiept.

Samen met Barend Last, voormalig leerkracht met een passie voor onderwijsinnovatie, geeft hij er het komende Zorgonderwijsvernieuwers Congres een masterclass over het onderwerp.

Actief deelnemer

Zelfregulerend leren is een van het meest bekende en meest onderzochte onderwerpen in het onderwijs en daarbuiten, weet Bransen. Hij ziet zelfregulerend leren als een groot en breed concept. Mensen die zelfregulerend leren zijn actief deelnemer in hun eigen leerproces. Zij zijn onder meer in staat om te reflecteren op het leerproces, weten hoe ze leerdoelen en strategieën moeten formuleren, hoe ze zichzelf kunnen pushen en een geschikte omgeving kunnen creëren voor zichzelf.

Verkeerde interpretatie

Het woordje ‘zelf’ leidt echter vaker tot verkeerde interpretaties, meent Bransen. Zelfregulerend leren wordt door sommigen uitgelegd als ‘doe het zelf leren’. Alsof het enkel en alleen de verantwoordelijkheid van de lerende is om die regie te pakken en richting te geven aan de eigen ontwikkeling. Daarmee richt je je te veel op dat individu alleen. Bransen: ‘Wat wij proberen te doen, is een verschuiving op gang te brengen en dat individualistisch ingestoken concept te rekken en te plaatsen in netwerken en sociale interacties. We spreken dan ook over co-regulerend leren: het gezamenlijk reguleren van leerprocessen en -activiteiten.’

Leren leren

Deze benadering heeft implicaties voor de begeleiders, zowel binnen de muren van de opleiding als op de werkplek, volgens Bransen. ‘Dat betekent dat je niet meer alleen de vakinhoudelijke expert bent die inhoud overdraagt maar dat je ook procesbegeleider bent in het leren leren. Want onder die inhoud zitten allerlei metacognitieve processen die studenten helpen om onder meer de vakinhoud beter te laten beklijven.’

Hechten wond

Als voorbeeld geeft hij het hechten van een wond. ‘Daarbij kun je als begeleider blijven inzoomen op de grootte van de steken. Of op het dichtmaken van de wond. Maar je kunt ook vragen stellen als: “Welke stappen denk je te nemen om deze wond goed te dichten?” En halverwege het hechten vragen aan die student: “Heb je de stappen genomen die je had bedacht? Of ben je ergens vanaf geweken en waarom dan?”’

Groter netwerk

Wil je zelfregulerend leren stimuleren in de organisatie, dan moet je je er eerst van bewust zijn waar co-regulatie vanzelf al plaatsvindt. Ook omdat het netwerk rondom studenten niet alleen begeleiders betreft maar ook medestudenten, vrienden, familie en andere professionals. Daarna kun je bekijken hoe en waar je de co-regulatie wilt formaliseren zodat deze overeenkomt met de zienswijze van de organisatie.
Kun je een dergelijke cultuur inbedden in een opleiding, dan creëert dat een ongelooflijk lerende attitude, meent Bransen. ‘Iedere zorgopleiding wil professionals afleveren die ontzettend vaardig zijn in het pinpointen van hun eigen kennishiaten en ontwikkelbehoeften.’

Docent ook lerend

En waar het concept van co-regulerend leren verder op aanstuurt, is dat iedereen in de organisatie lerend is. En dat iedereen een rol kan spelen in het co-reguleren van de ander. ‘Dus de stroom gaat hopelijk meer beide kanten op lopen, in plaats van alleen van begeleider naar student’ vervolgt Bransen. ‘Als je als werkplekbegeleider of arts bijvoorbeeld zelf ook leerdoelen opschrijft en die deelt met je studenten, sterker nog feedback vraagt aan studenten, dan laat je als docent zien dat je ook lerend bent. Als je een goede begeleider wilt zijn, dan zijn studenten wellicht de belangrijkste bron van informatie voor je kennishiaten en ontwikkelbehoeften.’