Als je kijkt naar hoe patiënten zich gedragen tegenover zorgverleners dan zijn er wezenlijke verschillen met tien, twintig jaar geleden. Mensen stellen meer eisen. Zo hebben ze vóórdat ze naar een arts gaan zelf al van alles opgezocht over hun aandoening. Ook willen ze op een andere manier behandeld worden. ‘Met alleen inhoudelijke expertise kom je er niet meer’ meent Frank van den Ende. ‘Daar was vroeger meer waardering voor. Je bent nu ook aangewezen op andere vaardigheden. En dat zijn niet persé zorgskills.’

Te weinig fundament

Mensen die twintig jaar geleden hun diploma hebben gehaald, zullen een en ander moeten bijleren op dit vlak. En zo zal er constant verandering plaatsvinden, zeker in de wereld van nu. Ook zorgmedewerkers moeten zich continu blijven door ontwikkelen. Van den Ende, onder meer docent en onderwijsopleider, vindt dat er weinig aandacht is voor die ontwikkelingen, zowel bij opleidingen als bij zorginstellingen. Op de opleidingen wordt het accent veelal nog gelegd op het aanleren van bepaalde (praktische) vaardigheden. En wordt te weinig een fundament gelegd waarin studenten leren te anticiperen op een continu veranderende omgeving. Hij spreekt hierover op het komende Zorgonderwijs Vernieuwers congres in april.

Aanpakken basis

Ook worden studenten er te weinig bewust van gemaakt dat ze nooit uitgeleerd zijn. ‘Ik zeg altijd: stop met innoveren en begin met duurzaam veranderen’ vervolgt Van den Ende. ‘Innoveren betekent voor mij pleisters plakken. Terwijl duurzame verandering zit in het aanpakken en veranderen van de basis. Als je het fundament op een goede manier legt, dan kun je altijd aansluiten bij de dingen die in de wereld veranderen.’

Eigenaarschap

Eigenaarschap, een rode draad in het werk van Van den Ende, speelt daarbij een belangrijke rol. Eigenaarschap bestaat, volgens de zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan, uit drie pijlers: autonomie, competentie en relatie. Autonomie betekent in dit kader: het gevoel hebben dat je keuzes kunt maken. Competentie dat je in staat bent om de uitdaging het hoofd te bieden. En relatie in de context waarin je dit doet.

Kritisch naar jezelf

Eigenaarschap houdt dus in dat je weet wie je zelf bent, dat je je ervan bewust bent wat er van je wordt gevraagd als professional en hoe je je daartoe verhoudt. ‘Dat betekent dat je kunt kijken naar: wat heb ik nog bij te leren?’ verduidelijkt Van den Ende. ‘Hoe moet ik mij ontwikkelen? En constant open kunt staan voor feedback. Om kritisch naar jezelf te kijken, moet je boven jezelf kunnen uitstijgen’ vervolgt hij. ‘Dat is natuurlijk nogal wat. Dat is niet een vaardigheid die iemand zomaar in zich heeft.’

Besmettelijk

Eigenaarschap is besmettelijk, volgens Van den Ende. Laten docenten bijvoorbeeld niet zien dat ze hun eigen regie pakken, dan zullen leerlingen dat ook niet doen. Als voorbeeld noemt hij docenten die altijd slaafs het lesprogramma volgen zonder daar ooit van af te wijken. Van den Ende houdt wel van mensen die niet altijd doen wat er van ze gevraagd wordt. Maar eerst nadenken of dat wel zinvol (voor ze) is. ‘Eigenaarschap begint immers bij weten waar je zelf voor staat.’

Binnen normen en kaders

Eigenaarschap binnen zorginstellingen betekent onder meer dat professionals de autonomie moeten hebben om vrij te bewegen. Maar wel binnen bepaalde normen en (afgesproken) kaders. ‘Je kunt als organisatie bijvoorbeeld zeggen: dit is hoe wij patiëntcontact definiëren’ licht van den Ende toe. ‘Dit is wat wij daarin wel en niet acceptabel vinden. En als iemand niet voldoende scoort op dit punt: hoe kunnen we die persoon dan zover krijgen dat hij wel acceptabel gedrag laat zien?’
Bied je als zorginstelling scholing aan dan zou je moeten erkennen dat mensen individuen zijn die niet allemaal dezelfde leerbehoefte hebben. ‘We zijn geneigd om trainingen in te kopen voor een heel team’ verduidelijkt Van den Ende. ‘Maar wellicht is het beter om scholingen aan te bieden die afgestemd zijn op het individu.’

Presentatie

Tijdens zijn presentatie zal Van den Ende verder ingaan op methodieken over hoe je eigenaarschap bij studenten, maar ook bij medewerkers in zorginstellingen, kunt stimuleren. ‘Ik vind het ook belangrijk dat mensen zelf ervaringen met elkaar uitwisselen tijdens mijn verhaal. Dus dat ze ook van elkaar het krijgen te horen: hoe pakken andere organisaties dit aan? En wat zijn zaken die wij zouden kunnen aanpakken als het gaat om eigenaarschap?’

Geschreven door Sigrid Starremans