In 1943 publiceerde Abraham Maslow een vernieuwende visie op motivatie in Psychological Review. Zijn theorie markeerde een verschuiving van gedragsgericht naar mensgericht denken. In plaats van gedrag te verklaren aan de hand van dierlijke drijfveren, richtte Maslow zich op de innerlijke behoeften van mensen. Deze benadering vormde de basis voor wat hij beschouwde als een hiërarchisch model van menselijke motivatie.

De basis van motivatie: De lichamelijke behoeften

Maslow stelde dat de primaire aandrang bij mensen voortkomt uit lichamelijke tekorten. Denk aan honger, dorst, slaap of seksuele aandrang. Deze zijn gekoppeld aan het lichamelijk functioneren en hebben vaak een directe invloed op gedrag. In extreme situaties, zoals langdurige voedseltekorten, overheersen deze noden alle andere menselijke verlangens. Andere interesses en waarden vervagen dan tijdelijk tot irrelevantie. Zodra aan deze noden is voldaan, verschuift de focus automatisch naar andere lagen van behoefte.

Veiligheid: De volgende stap

Na fysieke stabiliteit zoekt een persoon naar voorspelbaarheid en bescherming. Vooral bij kinderen is deze behoefte duidelijk zichtbaar. Kinderen reageren met angst op onbekende of bedreigende prikkels. Voor volwassenen komt deze behoefte tot uiting in de drang naar zekerheid, bijvoorbeeld via werkzekerheid, gezondheidszorg en sociale structuur. Bij neurotische individuen kan deze behoefte uitmonden in obsessieve pogingen om controle te behouden over de omgeving.

Verbondenheid en liefde

Wanneer fysieke en veiligheidseisen grotendeels zijn vervuld, komt de behoefte aan verbondenheid naar voren. Dit omvat vriendschap, gezinsrelaties en sociale acceptatie. Gebrek aan deze sociale contacten kan leiden tot gevoelens van leegte en vervreemding. In veel psychologische klachten blijkt een tekort aan affectieve relaties een centrale rol te spelen.

Waardering en erkenning

Daarna volgen de behoeften aan zelfrespect en waardering van anderen. Deze uiten zich onder meer in het verlangen naar erkenning, succes, invloed en zelfvertrouwen. Mensen willen zich capabel en waardevol voelen. Als deze waardering uitblijft, kunnen gevoelens van minderwaardigheid of onmacht ontstaan. Positieve bevestiging uit de omgeving versterkt daarentegen het zelfbeeld en het gevoel van autonomie.

Zelfverwezenlijking: Worden wie je bent

De hoogste trede in Maslow’s model is de behoefte aan zelfontplooiing. Dit betreft het streven naar persoonlijke groei en het benutten van eigen mogelijkheden. Of iemand zich wil uitdrukken via kunst, wetenschap of relaties: het gaat om het realiseren van potentieel. Deze behoefte komt pas echt naar voren als de andere lagen in zekere mate zijn vervuld.

Cognitieve verlangens: Weten en begrijpen

Naast de eerdergenoemde behoeften benoemt Maslow ook de drang naar kennis en inzicht. Mensen zijn van nature nieuwsgierig. Ze willen begrijpen hoe dingen werken en verbanden ontdekken. Dit streven naar orde en begrip ondersteunt zowel veiligheid als persoonlijke ontwikkeling.

Flexibiliteit in de hiërarchie

Hoewel Maslow een volgorde suggereert, erkent hij dat deze volgorde niet vaststaat. Sommige mensen stellen waardering boven verbondenheid, of streven naar creatieve expressie ondanks onvervulde basisbehoeften. Context, cultuur en persoonlijke geschiedenis beïnvloeden de relatieve belangrijkheid van de behoeften.

Meervoudige motivaties en gedragsdeterminanten

Gedrag is zelden toe te schrijven aan slechts één behoefte. Vaak spelen meerdere motieven tegelijkertijd een rol. Een handeling kan bijvoorbeeld tegelijkertijd gericht zijn op comfort, sociale erkenning én zelfontwikkeling. Maslow maakt ook onderscheid tussen expressief gedrag (dat gewoon een uitdrukking is van iemands aard) en doelgericht gedrag.

Gezondheid als motivatie-indicator

Volgens Maslow kan het ontbreken van bepaalde motieven duiden op gezondheid. Iemand die geen behoefte voelt aan veiligheid of erkenning, verkeert mogelijk in een stabiele en bevredigde levensfase. Daarentegen duidt het chronisch ontbreken van vervulling op disfunctioneren. Hij pleit ervoor om psychisch welzijn te benaderen zoals lichamelijke gezondheid: een tekort aan liefde kan even schadelijk zijn als een gebrek aan vitaminen.

Slotopmerkingen

Maslow’s theorie biedt een raamwerk dat inzicht geeft in menselijke drijfveren, zonder deze te reduceren tot dierlijke reflexen of gedragspatronen. Het benadrukt de veelzijdigheid van motivatie en de voortdurende interactie tussen verlangens en omstandigheden. In plaats van een lijstje met drijfveren biedt hij een dynamisch model dat ruimte laat voor groei, individualiteit en menselijke complexiteit.